سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران به بهانه سیزدهم تیرماه، روز ملی مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها) با انتشار مطلبی به بازخوانی نقش کلیدی دامپزشکان در حوزه بهداشت عمومی جامعه پرداخته و بر لزوم درج دوباره آن در تقویم رسمی کشور تأکید کرد.

لویی پاستور فرانسوی بهانه‌ای برای نامگذاری یک روز ملی در تقویم فارسی

یکصدوسی سال از ششم ژوییه سال 1885 میلادی، که در آن روز پسر بچه 9 ساله‌ای به نام جوزف مایستر در حالی که از 14 نقطه بدن توسط یک سگ هار مجروح شده بود، به لویی پاستور مراجعه نمود و پاستور وی را با روش واکسیناسیون ابداعی خود از ابتلا به هاری نجات داد، می‌گذرد و چه انتخاب نیکویی که چنین روزی در تقویم رسمی کشورمان به نام «روز ملی مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان» نامگذاری شده بود؛ هر چند که در چند سال اخیر چنین روزی از تقویم رسمی کشور حذف شده است و جا دارد سیاستگزاران محترم بهداشتی بر بازگشت این مناسبت به تقویم رسمی کشور از هیچ کوششی دریغ ننمایند.

دامپزشکان سربازان خط مقدم پیش‌گیری و مبارزه با بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان

این روز فرصت گرانبهایی برای بازخوانی نقش دامپزشکان در حوزه بهداشت عمومی به عنوان سربازان خط مقدم پیش‌گیری و مبارزه با زئونوزها است. امروزه اهمیت زئونوزها بر کسی پوشیده نیست. ایجاد خسارت‌های گاهاً شدید و جبران‌ناپذیر اقتصادی و بهداشتی و عوارض احتمالی بیماری، گهگاهی صنعت عظیم گردشگری را نیز با چالشی جدی مواجهه می‌سازد. امروزه خطر ابتلا به زئونوزهای نوپدید و بازپدید، نگرانی‌های زیادی را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر بحران خشکسالی و تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی نیز چالشی نوین در عرصه کنترل و پیشگیری بیماری‌ها محسوب می‌شود.

در شرایط حساس کنونی بهداشتی در جهان و منطقه که خطر رخداد بروسلوز، سل، هاری، لیشمانیوز جلدی و احشایی، لپتوسپیروز و سایر زئونوزهای قدیمی هم‌چنان پابرجاست، آنفلوانزای پرندگان، تب کریمه- کنگو، ابولا، سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس) و تب دنگ- که امروزه بیش از 5/2 بیلیون نفر در بیش از 100 کشور جهان تنها در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند- توجهات زیادی را به خود جلب نموده است. شاید بر اساس همین اهمیت بیماری‌ها باشد که شعار سال جاری جامعه جهانی دامپزشکی «بیماری‌های ناقل- زاد (Vector-borne) بالقوه زئونوتیک» انتخاب شده است.

61 درصد عوامل بیماری‌زای انسان به طور مستقیم یا غیر مستقیم از حیوانات منتقل می‌شوند

بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، هر گونه بیماری‌ یا عفونتی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان انتقال می‌یابند، به عنوان بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها) شناخته می‌شوند. از بین 1415 عامل بیماری‌زای شناخته شده در انسان، 868 مورد (61 درصد) از طریق حیوانات به طور مستقیم یا غیر مستقیم انتقال می‌یابند.

طی 40 سال اخیر، بسیاری از بیماری‌های عفونی جدید شایع شده که بخش وسیعی از آن‌ها جزء گروه بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان می‌باشند. تعدادی از این بیماری‌ها برای نخستین بار ظاهر شده، در حالی که بسیاری از آن‌ها پس از دوره‌های خاموشی بار دیگر تظاهر نموده‌اند. این عفونت‌ها که به عفونت‌ها یا بیماری‌های نوپدید (Emerging) و بازپدید (Re- emerging) معروف هسند، به 175 مورد (12 درصد) از عوامل بیماری‌زای انسانی را در بر می‌گیرند. از بین این 175 مورد، 132 مورد (75 درصد) عوامل بیماری‌زایی بوده که از حیوانات به انسان سرایت می‌کند. از طرفی دیگر در موضوع بیوتروریسم که طی سال‌های اخیر مورد توجه ویژه‌ای قرار گرفته، عوامل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان نقش ویژه‌ای دارند. از بین حدود 30 جنگ افزار بیولوژیک شناخته شده، جز چند مورد استثنا همه آن‌ها از عوامل بیماری‌های حیوانی محسوب می‌‌گردند. نمونه‌هایی چون سیاه‌زخم، طاعون، بروسلوز، تب‌‌های خونریزی دهنده و غیره از آن جمله‌اند. از این رو، امروزه گروه بیماری‌های قابل انتقال از حیوانات به انسان با اهمیتی ویژه روبه رو بوده و توجهات خاصی را طلب می‌نماید.

روند روبه رشد بیماری‌های فراموش شده مناطق گرمسیری (NTD) در کشور

نیم قرن پیش، بیش از 60 درصد جمعیت ایران در روستاها و عشایر سکونت داشتند و عمده بیماری‌هایی که موجب ابتلا و مرگ‌و‌میر می‌شدند؛ بیماری‌های واگیر بودند. هر چند امروزه بنا بر برآورد مرکز آمار ایران، جمعیت کشور به بالای 77 میلیون نفر رسیده است و بیش از 71 درصد آن شهرنشین شده‌اند، اما به علت افزایش جمعیت شهرنشین و بهبود نسبی وضعیت اقتصادی، اجتماعی و خدمات بهداشتی، برخی بیماری‌های واگیر و مسری جای خود را به بیماری‌های غیرواگیر که به نام «بیماری‌های ناشی از شهرنشینی» خوانده می‌شوند (مانند بیماری‌های قلبی-عروقی، حوادث و سوانح، سرطان‌ها و بسیاری دیگر) داده‌اند و ظاهراً اهمیت سابق را ندارند. اما برخی از بیماری‌های واگیر که به عنوان «بیماری‌های فراموش شده مناطق گرمسیری (NTD)» شناخته شده‌اند، ارتباط نزدیکی با عوامل محیطی هم‌چون از بین رفتن جنگل‌ها، سد سازی، شهرنشینی و مهاجرت افراد غیر ایمن به نقاط پر خطر دارند. این بیماری‌ها نه در دنیا و نه در کشور ما نه تنها در حال کاهش نیستند، بلکه روند رو به افزایشی داشته‌اند. یکی از علت‌های مهم این امر، توسعه بی‌رویه شهرک‌های اقماری اطراف شهرهای بزرگ، افزایش جمعیت جوندگان وحشی مخزن بیماری‌ها و همچنین ناقلان آن‌ها، جابه‌جایی و مهاجرت افراد و سکونت گروه‌های غیرمصون در مناطق آلوده و نیز سکونت افراد آلوده در مناطق اندمیک و مستعد تبدیل به کانون بیماری‌ها است. از طرف دیگر دوره درمانی نسبتاً طولانی و گران و دارای عوارض جانبی برخی از این بیماری‌ها نیز بر اهمیت آن‌ها می‌افزاید. بسیاری از این بیماری‌ها تقریباً به طبقه‌ی محروم اختصاص یافته است و بر خلاف سایر بیماری‌های واگیر گاهی به سرعت قابل کنترل نیست.

افزایش جمعیت ساکنان کره زمین، تغییرات اقلیمی و آب‌وهوایی، تغییر الگوی زندگی افراد، تسهیل و کوتاه شدن زمان مسافرت‌ها، تغییر حساسیت‌های میزبان‌های انسانی و حیوانی نسبت به ابتلا به بیماری‌ها، زمینه‌ی انتقال سریع عوامل عفونی را فراهم ساخته است. انتشار هر از چندگاه سویه‌های مختلف ویروس آنفلوانزا در سطح جهان در جمعیت‌های انسانی، دامی و پرندگان پدیده‌ای مهم است که گاهی بدون ارتباط با یکدیگر و گاهی نیز در اثر ارتباطات بین آن‌ها و در اثر تغییرات بزرگ و کوچک ژنتیکی مشاهده می‌شود.

لزوم احیای شورای هماهنگی کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان و بازگشت به تقویم مناسبتی کشور

در شرایط حساس کنونی جهان و به‌ویژه شرایط خاص منطقه که متأثر از فعالیت‌های بشر، رخداد جنگ‌های فرقه‌ای و تروریسم بین‌المللی، فقر، مهاجرت و سوء تغذیه و اختلالات روانی ناشی از آن‌ها و هم‌چنین تغییرات بوم‌شناختی ناشی از خشک‌سالی و بروز دگرگونی‌های اقلیمی و آب‌وهوای جدید می‌باشد، خطر گسترش بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان بیش از هر زمان دیگر جامعه‌ی بشری را تهدید می‌کند.

سلامت انسان و حیوان و حتی گیاه و محیط زیست هم‌چون یک شبکه به هم پیوسته هستند که هر گونه اختلال در هر یک از آن‌ها می‌تواند عوارض جدی و پیش بینی نشده‌ای را به دنبال داشته باشد.

درک اهمیت «جهان یکپارچه، سلامت یکپارچه» و نقش کلیدی فعالیت‌های دامپزشکی در حفظ تعادل این شبکه بر کسی پوشیده نیست. بدیهی است تحقق این امر مستلزم برقراری تعاملات نزدیک بین پزشکان، دامپزشکان و متخصصان محیط زیست و سایر رشته‌های بهداشتی و زیستی با هدف کنترل و درمان این بیماری‌ها می‌باشد.

خانواده‌ی بزرگ دامپزشکی کشور، با قدمتی نزدیک به یک قرن و تجربه‌های موفق در کنترل و مبارزه با زئونوزها و سایر عوامل تهدید کننده‌ی سلامت جامعه، تمامی توان و ظرفیت‌های خود را در مقابله با مشکلات و عوارض ناشی از سه دهه جنگ و تروریسم و تبعات ناشی از آن اعم از تخریب محیط زیست، کاهش بهداشت، فقر و تهدید امنیت و ایمنی مواد غذایی به کار بسته است. در این میان بروز مشکلاتی چون خشکسالی و تغییرات اقلیمی شرایط بهداشتی ویژه‌ای را بر منطقه حاکم کرده است. مجموعه این عوامل باعث شده است نقش بی‌بدیل و خدشه ناپذیر دامپزشکی در زمینه‌ی بهداشت عمومی و بهداشت، سلامت و امنیت مواد غذایی بیش از هر زمان دیگر نمود پیدا کند.

در این میان سازمان نظام دامپزشکی جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی سازماندهی ظرفیت‌های بخش خصوصی در عرصه‌ی دامپزشکی با برخورداری از بیش از 32 هزار عضو، آمادگی خود را جهت ارایه هرگونه خدمات دامپزشکی توسط همکاران پرتلاش و مجرب خود در سطح کشور و منطقه اعلام می‌دارد.

به امید روزی که صلح و آرامش کامل بر جهان حکم‌فرما شود و شاهد انتشار گزارش روند کاهشی رخداد زئونوزها در تمامی نقاط جهان باشیم.

امید است با توجه به اهمیت زئونوزها، روز سیزدهم تیرماه که با همت جمعی و توسط عده‌ای از همکاران فرهیخته و صاحبنظر پیشنهاد شده بود و از سال 1385 از تقویم مناسبتی کشور حذف گردیده مجدداً به عنوان یک مناسبت در تقویم رسمی کشور درج شود و شورای هماهنگی کنترل بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان (زئونوزها)- مصوب 1375/02/02 هیأت وزیران- احیا شود.